Anton Koolhaas - Nieuwe maan

Wie leest nog Anton Koolhaas? Ik vermoed dat Koolhaas wellicht nog door hoogbejaard Nederland wordt gelezen en door af en toe een scholier die één van zijn boeken voor de verplichte lijst literatuur leest. Op Goodreads hebben 8 mensen het boek met een paar sterren gewaardeerd.
Ik trof 'Nieuwe maan' aan in de open boekenkast van ons buurthuis. Dé plek bij uitstek voor bejaarden in de buurt. Ze spelen er bingo, doen aan ouderenyoga en lezen  Koolhaas.

Mijn eerste kennismaking met Anton Koolhaas was zijn boek 'Hond in het lege huis'. Ik las het - inderdaad - voor mijn lijst op de middelbare school.
'Hond in het lege huis' is het enige boek dat ik tot dusver drie maal gelezen heb. En ik hoop dat ik hem nog drie of vier keer mag lezen in dit leven. Iedere tien jaar nog een keer.

'Hond in het lege huis' greep mij vrij fundamenteel aan. Bij de eerste lezing wist ik nog niet waarom. Nu heeft het boek, door mijn eigen levenservaringen, nog meer diepgang gekregen.
Het gaat over het verliezen van je partner, rauwe rouw. Het gaat over het gevoel dat niets klopt, dingen vergeten, dingen ongedaan willen maken.
Ik herken zó het gevoel dat je kunt hebben, op weg naar je werk in de auto; Dat je de deur niet in het slot hebt gedraaid. Of het strijkijzer nog aan zou staan.
Kan me er danig iets bij voorstellen dat je terug zou vliegen naar een vakantie eiland omdat je de beklemmende overtuiging niet van je af kunt zetten dat je een zwerfhond hebt opgesloten in het vakantiehuis. Rouw maakt extra vergeetachtig.

Rouwen, liefde, ongeloof en geloof, symboliek, leven en dood, het mysterie van de natuur en de balans tussen de natuur en de mens. De vernietigende krachten waar we mee kampen. De vreugde maar ook de horror van ons bestaan.
Het zijn allemaal elementen die ik terugvond in 'Nieuwe maan'. Wederom reist een stel af naar een vakantie eiland (net als bij 'Hond in het lege huis').
Nu strijden echter Enno (de man) en Marij (de vrouw) ieder afzonderlijk hun strijd. Enno kijkt naar zichzelf als een teleurstellend mens. Hij heeft weinig bereikt, zijn bedrijf is failliet gegaan en in hem zit een diepe leegte. Voor Marij is hij in wezen een twee keus geweest. Voordat Marij Enno ontmoet had was ze intens gelukkig met een man die volkomen onverwacht in haar armen stierf.
Marij zoekt al decennia lang naar een glimp terug van haar overleden lief en Enno bungelt daar een beetje bij.

Op de mysterieuze Kaap (Koolhaas verteld ons niet in welk land deze Kaap zich bevindt) storten zij zich in een avontuur.
Enno vindt een diep grottenstelsel waar hij iedere dag op verkenning gaat. In dit grottenstelsel blijken zich prehistorische wezens te bevinden. Met gevaar voor zijn leven gaat hij iedere dag een stukje verder met zijn verkenning.
Enig bewijs van zijn ontdekkingen krijgt hij niet mee naar boven. De foto's mislukken. De veren die hij mee wil nemen raakt hij kwijt. Het bloed aan de sabel wordt door een onwetende dronkeman eraf gewassen.

De tochten door de grotten zijn pure hallucinaties - wat dat betreft is dit boek één grote LSD trip. Het is nauwelijks te beschrijven, je kunt het alleen ervaren door het te lezen.

Je begint je als lezer af te vragen: is Enno werkelijk bezig krankzinnig te worden? Of leeft er onder de Kaap een andere wereld. Een wereld waarin het leven leeft op ontbinding? De dood leven geeft?
Uiteindelijk vinden Enno en Marij elkaar meer dan ooit in en door hun afzonderlijke zoektochten.

Een roman vol symboliek en mooischrijverij.

Men spreekt dat woord wel eens uit alsof het een scheldwoord is: 'Mooischrijverij'.
Ik vind het eerder een vereiste. Ik ploeterde me onlangs tot bladzijde 313 in het boek 'Inferno' van Dan Brown. Of het nu aan de vertaling lag of niet, het had totaal niets met taalkunst te maken.
Een verhaal kan nog zó mooi zijn, het is de verteller die het maakt of breekt. Liever lees ik een boek met een slecht verhaal wat mooi geschreven is. De kunstenaar maakt het beeld, niet andersom.

Helemaal mooi is het wanneer de twee elementen elkaar vinden. Én mooi geschreven én een mooi verhaal.  Koolhaas beheerst de kunst. Ook voor niet hoogbejaard Nederland zeer de moeite van het lezen waard!

De geschiedenis van San Michele - Axel Munthe

Dit boek had al een hele reis achter de rug voor het in mijn handen terecht kwam. Het is voorzien van twee stempels: 'Ministerie van Landsverdediging' en 'Athina Travel'.
Ik kreeg het boek ooit van een collega (zie mijn log 'Dubieuze titels uit een Vlaamse doos') en nu stond het boek stof te vangen in de boekenkast op Kreta.

Het was een beetje een gok, dit boek. Geen achterflap tekst om me door te laten beïnvloeden.
Uiteindelijk gaf de wilde gok prijs. Ik heb genóten van dit boek!

'De geschiedenis van San Michele' is het autobiografische relaas van een arts, genaamd Axel Munthe.
Hij schreef het in 1929, inmiddels met pensioen, bijna blind en teruggekeerd naar Zweden in afwachting van een naderende dood (tenminste dat maakte ik op uit het laatste hoofdstuk). Dat hij zich daarin vergist had mag duidelijk zijn, hij stierf pas in 1949.

In dit boek vertelt hij over zijn gehele carrière als huisarts, met een specialisme in neurologie. Het speelt zich af in het prè-antibiotica tijdperk en de sterfgevallen in zijn boek zijn ontelbaar.
Sommige hoofdstukken gaan over specifieke patiënten. Zo rond 1880 was 'last hebben van je blindedarm' een modeverschijnsel. Massa's mensen (voornamelijk vrouwen) leden eraan. Op feestjes was het normaal dat wanneer men je vroeg hoe het ging je antwoordde: 'niet zo best, mijn blindedarm speelt weer op'.
Met name de nuchtere kijk van Dr Munthe is verfrissend. Hij heeft veel interesse in de relatie tussen psyche en lichamelijk welzijn en realiseert zich dat veel lichamelijke ziekten hun werkelijke oorzaak vinden in hysterie. Ook ziet hij in welke belangrijke rol de arts speelt in het terugkoppelen van medische uitslagen. Zijn motto: vertel een patiënt dat hij nog maar kort te leven heeft en hij zal spoedig overlijden. Vertel een gezond mens dat hij ziek is en hij zal het stellig worden.

Hij heeft een bijzondere interesse in hypnose, maar beklemtoont ook de gevaren ervan. Eén van zijn grootste blunders is wanneer hij een radeloze patiënt door middel van hypnose 'geneest' van homoseksualiteit. De therapie is geslaagd, de man trouwt en al snel is zijn vrouw zwanger.
Krap een jaar later verneemt Dr Munthe dat de man suïcide heeft gepleegd. Hij komt al snel tot de conclusie dat homoseksualiteit geen ziekte is maar een aangeboren geaardheid die men niet moet proberen te 'genezen'. Vooruitstrevend gedachtegoed in zijn tijd.
Op vele vlakken is hij zijn tijd vooruit; Door zijn opinies maakt hij echter naast vrienden en bewonderaars ook vijanden en zelfs stalkers. 

Ieder hoofdstuk in het boek is een avontuur op zich. Hij werkt als arts in oorlogstijd, tijdens een massale cholera plaag in Napels en na een verschrikkelijke aardbeving in Messina.
Hij reist veel. Soms voor zijn plezier, eenmaal als 'lijkenbegeleider' en soms om te vluchten.
Parijs verlaat hij omdat hij zijn rijke, verwende, buitenlandse patienten die enkel aan modeziekten schijnen te lijden niet meer verdraagt. Tevens heeft hij hevig liefdesverdriet, al zullen we er nooit achter komen wie zijn hart brak.
Over zijn beide huwelijken rept hij in zijn autobiografie overigens geen woord. 

Zijn lievelingsplek is Capri. Hier begint en eindigt het boek en wanneer het leven hem te zwaar wordt is dit altijd zijn toevluchtsoord.
Bij zijn eerste bezoek aan Capri is hij nog maar 18 jaar oud. Het is liefde op het eerste gezicht.
Naast zijn interesse in de medische wereld heeft Dr Munthe nog twee andere grote passies: oudheden en de natuur.
Tijdens zijn eerste bezoek op Capri beklimt hij de berg. Tijdens de klim ziet hij overal Romeinse ruïnes. De lokale bewoners noemen het 'de rommel van Tiberus'.
Op een landgoed, bezaaid met deze 'rommel' ontmoet hij de eigenaar, een oude boer.
De opmerking van de boer is tenenkrommend (ik sloeg een gil toen ik het las). Bij het graven op zijn landgoed vindt de boer een ondergrondse ruimte bedekt met rode fresco's. Hij ziet het als een gelukstreffer want hij kan zo'n kelder goed gebruiken. Wel was het verdorie een helse klus om die lelijke fresco's eraf te krabben en te bedekken met cement!
Het zweet breekt uit bij Dr Munthe door deze opmerking en vanaf dat moment heeft hij nog maar één doel: hij zal dit landgoed kopen, de ruïnes beschermen, zoveel mogelijk herstellen en er zijn thuis van maken.

Na jaren sparen (en af en toe nachtmerries bij de gedachte dat de boer inmiddels wel overleden kon zijn en zijn landgoed verdeeld over zijn kinderen) bereikt hij zijn doel en koopt het landgoed.

Zijn villa (de villa van San Michele) is nog steeds te bezoeken op Capri. Het doet nu dienst als museum. Ook zijn villa staat vol met archeologische schatten al geloof ik geen seconde dat hij in het boek eerlijk is over de herkomst daarvan. Een hoofd van Medusa zou hij zelf hebben opgedoken voor de kust en de herkomst van de millennia oude Sfinx die nu op zijn landgoed prijkt kreeg hij van een Romeinse soldaat door in zijn dromen.
Túúrlijk...
Ik vermoed dat Dr Munthe in zijn obsessie voor oudheden geregeld iets 'onwettig' in bezit verkreeg.

Het boek is doorspekt met verhalen over oudheden, delen van mythen, vlagen van dromen, verhalen over patiënten, ziekte, dood en verderf maar ook verhalen over collega artsen, illegale abortussen, artsen die krankzinnig waren in zijn ogen, artsen die fraude plegen.
Zijn liefde voor dieren loopt als een rode draad door het boek.
Wanneer iemand zijn geliefde hond dood trapt gaat hij een duel per geweer aan met de dader, een duel dat hij ternauwenood overleeft.
Op zijn landgoed in Capri bezit hij een halve dierentuin en hij zet zich hevig in voor de rechten van het dier.

'De geschiedenis van San Michele' is een opmerkelijke reis terug in de tijd.
Naar een periode waarin je maar beter geen longontsteking of cholera kon krijgen. Een tijd waarin je bij voorkeur niet krankzinnig moest worden (gezien zijn beschrijvingen van de gestichten) en zowel mensenrechten als dierenrechten een nogal vaag concept waren.
Een tijd waarin reizen naar de andere kant van Europa weken tijd vergde; Treinen, boten, vlotten en vervolgens dagen lang door een bos waden om je bestemming te bereiken was heel normaal.
Dr Munthe beschrijft dit alles vol ironie en zelfspot.

Zelf lijd ik de laatste tijd behoorlijk aan fysieke ongemakken maar ook een flinke dosis hypochondrie.
Ik kan me levendig voorstellen hoe Dr Munthe gereageerd zou hebben wanneer ik patiënt in zijn praktijk was geweest;
'Deze patiënt lijdt duidelijk aan hysterie en heeft een verblijf van enkele maanden rond het Middellandse zeegebied nodig. Ze lijdt niet aan haar blindedarm, ondanks de diagnose van mijn collega arts'.

Dát zou hij zeggen. En geen wóórd meer.

Voor meer info en beeldmateriaal raad ik de facebookgroep aan. Het boek is (Engelstalig) volkomen legaal te downloaden als ebook. 

"Het Paradijs" van Anton Haakman

Na twee jaar afwezigheid was ik weer even thuis op Kreta. Mijn broer heeft mijn oude huis daar aangehouden - het huis waar ik een jaar of zeven woonde.
Het staat nog bomvol met mijn spullen, waaronder drie gevulde boekenkasten.
Inmiddels woon ik alweer sinds 2006 in Amsterdam en is mijn boekenverzameling hier ook behoorlijk uit de kluiten gegroeid. Ik had me verzoend met de gedachte dat ik afscheid moest nemen van mijn boeken daar. Boeken die ik ooit met koffers vol vanuit Nederland meesleepte, boeken die ik uit hotelbibliotheken meenam, van gasten kreeg of mensen voor me meenamen. Mijn boekenkasten in Amsterdam zijn immers ook tot de nok gevuld, meer dan ik in dit leven tot me kan nemen!

De eerste dagen op Kreta las ik 'Het Paradijs' van Anton Haakman op mijn e-reader (cadeautje van ex voor mijn verjaardag).
De e-reader vervangt  het papieren woord niet voor mij, maar voor een boekenzot is het een heerlijke gedachte dat je meerdere boeken in je handtas mee kunt slepen.
Ik schreef hier al eerder over het boek “Afgronden. Verontrustende literatuur uit de romantiek" van Anton Haakman en de bijzondere wijze waarop ik dat kwijtgeraakte boek aantrof tussen tienduizenden andere boeken. Het lot bracht ons samen.

 'Het Paradijs' is een roman in de traditie van 'de gothic novel'. Het is vlot geschreven, de karakters komen tot leven en prikkelen de nieuwsgierigheid. Ik maakte notities bij zinnen die me bijzonder raakten. Aan het einde van het boek had ik zo'n 90 alinea's gemarkeerd. 
Dit boek is vooral interessant voor mensen die houden van de literatuur uit de eeuw van de romantiek waarbij occulte zaken een rol spelen, de natuur grillig is, literatuur ook in de literatuur een hoofdrol speelt, de liefde vaak een illusie blijkt te zijn - soms een verwoestende illusie - en lang vergeten figuren een rol spelen. Daarnaast is het een boek dat bij mij de nieuwsgierigheid wekte tot het lezen van andere (vaak vergeten) boeken, zoals de werken van Hawthorne.
Het is een spannend verhaal vol zijlijnen en lagen. Het speelt zich af op een eiland in het meer van Bolsena (een eiland waar vreemden niet welkom zijn) en Haakman heeft op eenvoudige maar mooie wijze de echte geschiedenis en de mythologie van het het eiland in de fictie verwerkt.
'Het Paradijs' van Haakman was een passend boek om te lezen tijdens mijn vakantie op Kreta. 

Voor de kust van Kalamaki ligt het eiland Thodorou dat maar moeilijk toegankelijk is. Er woont één bewaker die ervoor moet zorgen dat men niet het eiland betreed. Er gaat een toeristenbootje heen, maar het kleine strandje verlaten is streng verboden. 
Vanuit de verte zie je op het eiland een wit kerkje staan en een aantal oude Venetiaanse ruïnes.
Met dit eiland voor me in het vizier las ik 'Het paradijs' en mijn eigen fantasie sloeg op hol.

Na 'Het Paradijs' van Haakman maakte ik een korte zijstap naar  "Uitgesproken opgeschreven. Essays over achttiende-eeuwse vrouwen, een bosgezicht, verlichte geesten, vorstenlot, satire, de pers en Vestdijks avondrood" van Hella Haasse (ik trof het boek aan in mijn boekenkast op Kreta). Ik las enkele hoofdstukken en maakte aantekeningen in mijn dagboek:
* Gothic Novel - verhevigde literaire vorm van emotie waarin duivelse misdaad & occulte gevaren de hoofdpersonen bedreigen
* Lezen: Clarissa; Or the history of a young lady van Samual Richardson (inmiddels staat deze op mijn e-reader)

Ik sloot mijn vakantie af met wederom een boek dat ik in mijn oude boekenkast ontdekte: 'De geschiedenis van San Michele' van Axel Munthe, maar dát boek verdient een aparte log.

Oblomov - of de kunst om zo succesvol mogelijk een leven te verkwisten

Nooit geweten hoe intrigerend een boek kan zijn waarin de hoofdpersoon pas rond bladzijde 150 uit zijn bed komt!
De afgelopen weken was ik volledig in de ban van het beroemde meesterwerk van Ivan Gontjarov genaamd Oblomov.
Het was een boek dat me vooral de laatste hoofdstukken als een magneet naar huis riep. Dat was me al een tijdlang niet meer overkomen...dat je op een terrasje zit met vrienden of juist hard aan het werk bent en er een verlangen van binnen roept: 'Oblomov wacht thuis'. Of 'Wil je niet liever naar huis gaan om in Oblomov verder te lezen?'
De ware kracht van een goed boek!
Na het lezen van Oblomov realiseerde ik me wederom een aantal zaken:

1) Ik houd ontzettend veel van boeken. De verwachting van de geweldige leeservaring dat elk net gekocht boek teweeg brengt. En de vreugde wanneer dat zo blijkt te zijn.
Maar tevens houd ik van het boek als object, de zogenaamde esthetische waarde. Mijn gevulde boekenkast is het meest dierbare meubelstuk in mijn huis.
2) Er is geen betere manier om te tijd- en landreizen dan door het lezen van een boek. Ongemerkt verkeerde ik me toen ik Oblomov las in het Rusland van 1858. Door de bril van een al lang overleden schrijver keek ik naar de wereld van toen. Heel gewoon reisde ik me samen met Oblomov middels een rijtuig. Stak ik 's avonds kaarsen aan om te kunnen lezen. Hield ik mijn voeten op de pof om ze warm te houden. Ik stond er niet bij stil dat ik me verplaatste naar een wereld zonder auto's of elektriciteit, ik was er en het was normaal om er te zijn. Welk ander medium kan dat bewerkstelligen?
3) Een goed boek zorgt voor reflectie. Terwijl ik Oblomov las identificeerde ik me; Soms met Oblomov zelf en soms met Olga. Ik bewonderde Olga, wenste dat ik meer op haar leek. Dacht met een schok terug naar mijn eigen jongere versie die veel meer Olga in zich had dan mijn huidige ik.

Om het boek in een paar zinnen samen te vatten: Oblomov is een goedzak die het ontzettend moeilijk vindt om onder druk te leven. De gedachte alleen al om aan verplichtingen te moeten voldoen verlamt hem volledig. We kennen allemaal dat gevoel wel; Momenten in ons leven wanneer het ons een beetje boven het hoofd groeit. Dan kan soms iets onbeduidend kleins de druppel zijn. Een onverwachte financiële tegenvaller bijvoorbeeld. Of iets wat kapot valt.
En ook wij kennen het gevoel dat we ons dan het liefst terugtrekken. Even een paar uur langer in bed blijven. Of een weekendje homen. En soms blijven we maanden in een impasse, door een groot verlies of een naargeestige gemoedstoestand. We koesteren net als Oblomov de gedachte aan een jarenlange winterslaap om de nare tijd te overbruggen.
Maar uiteindelijk zetten we ons erover heen en nemen de hordes weer.
 Oblomov kampt echter altijd met dit probleem. Alles verlamt, alles is strijd en de makkelijkste manier om hiermee om te gaan is door het volledig te vermijden.
   Door het boek heen ontmoeten we vrienden en vijanden van Oblomov.
Zijn jeugdvriend Stolz, een virale optimistische man die erg veel van Oblomov houdt en het niet kan aanzien dat Oblomov zo vol succes zijn leven verkwist. Hij blijft moeite doen om hem te prikkelen  en af en toe lukt dat.
 Olga weet Oblomov een geruime tijd wakker te schudden. Hij is verliefd! Liefde ontwaakt! Maar hoe moet dat wanneer je ineens je schulden moet afbetalen en een huwelijk moet gaan regelen? Om plots niet enkel je bed en huis te verlaten maar ook te moeten reizen en onderhandelen?
  Er kruisen tevens een aantal vijanden Oblomov's pad. Zij maken op een slinkse manier gebruik van zijn onvermogen en luiheid en troggelen hem zijn geld af, bijna tot de bedelstaf aan toe.
Af en toe wilde ik het boek instappen om Oblomov een verschrikkelijke trap onder zijn kont te geven. De frustratie groeide!
De laatste hoofdstukken ontstond er echter een triest gevoel van begrip.
  Oblomov is een avontuur om te lezen. En ja, kennelijk kan een boek waarin de hoofdpersoon vooral veel ligt, droomt en mijmert ontzettend spannend om te lezen zijn.
Oblomov is een liefdesroman, maar bovenal is Oblomov een waarschuwing om het leven te vieren!

We leren van Oblomov hoe we met veel succes een volledig leven kunnen verkwisten. Hoe de tijd kan vervliegen als een vingerknip zonder dat er iets belangrijks de gemoederen beroert.
We leren hoe we alle uitdagingen uit de weg kunnen gaan en hoe op deze manier jaren in een oogwenk kunnen vervliegen. We leren dat liefde veel barrières kan doorbreken, maar niet allen.
En we leren hoe zwaar het kan zijn om te leven met beperkingen of fobieën, maar dat zelfs een verkwist leven waarde heeft.
Het is een schrale troost voor degenen onder ons die het door de verlammende werking van angst niet lukt om te reizen, lief te hebben of carrière te maken. Het is wellicht een verzachting voor degenen onder ons die lijden aan het Oblomovisme. En voor de mensen die het wél lukt om het Oblomoviaanse karakter in onszelf te bevechten gloort er hoop aan de horizon!
Het vooruitzicht op slechte én gelukkiger ervaringen, het vooruitzicht van een leven ten volle geleefd!

 “When you don't know what you're living for, you don't care how you live from one day to the next. You're happy the day has passed and the night has come, and in your sleep you bury the tedious question of what you lived for that day and what you're going to live for tomorrow.”
― Ivan Goncharov, Oblomov

TIP: google niet teveel over Oblomov voor je het boek leest, je krijgt de spoilers om de oren geworpen en het is veel fijner om het door het boek zelf te ervaren!

Stoner

Ik lees per definitie niet graag boeken die onderdeel uitmaken van een hype; Ik ben blij dat ik voor Stoner van John Williams een uitzondering heb gemaakt.

Van meet af aan ontroerde het boek me, de eerste hoofdstukken las ik in de trein met een brok in mijn keel. De beeldspraak ving me; Enerzijds nietsontziend, anderzijds met een onbeschrijflijke tederheid.
Toen ik verder gevorderd was in het boek moest ik het af en toe een paar dagen wegleggen - het werd te pijnlijk.
Ik las de helft van het boek in één zitting en sliep die nacht slecht. Draaide in mijn bed en piekerde over de lotgevallen van William Stoner. Wenste dat hij zijn lot in handen zou nemen en het zou keren. Wilde dat hij zijn vrouw een pak rammel zou geven (en geloof me, ik ben geen voorstander van huiselijk geweld, maar in zijn geval was ik bereid het door de vingers te zien).
Ik voelde lichte paniek richting mijn eigen leven. Over de dingen die lopen zoals ze lopen, waarop ik vat en objectiviteit verlies.
Het is lang, heel erg lang geleden, dat ik de slaap niet kon vatten vanwege een karakter in een boek.

Ergens was het lezen van dit boek net zo'n ervaring als het zien van "The Pianist", jaren geleden in de bioscoop met een vriendin. Ik herinner me dat die vriendin op een gegeven moment in het donker een kreet sloeg met haar handen voor haar gezicht en zei: 'Het houdt maar niet op! Ik kan er niet meer tegen!"

Ik geef toe, dit boek lezen was intens verdrietig, bijna een lijdensweg. Ik wilde dat ik halverwege zijn leven/het boek met Stoner een glas sherry had kunnen delen en had kunnen zeggen: 'Ga dit doen verdomme! Kom op. Je kunt het!'
Maar de harde realiteit is dat we het allen zonder voorkennis van het leven moeten doen. En dat tijd en toeval ieder treft, een enkeling harder dan anderen.
Wanneer toeval ons slecht treft kan een dienstbaar leven ons buiten ons eigen potentieel houden, dat is wellicht de les die ik eruit haal. Hij had voor zichzelf kunnen kiezen, maar alle verplichtingen en rechtschapenheid van karakter hielden hem tegen.

Hoe je het ook wendt of keert, uiteindelijk komen we bijna altijd tot een verzoening. We kijken terug op ons leven, hoe zwaar ook, en denken: 'het was goed' en 'het doet er niet toe hoe het verloopt.'
En, hoe wrang dit gegeven mag zijn, ergens is het zo. Een dienstbaar leven kent zijn eigen waarde.

Ooit zei John Williams in een interview: 'Veel mensen die de roman gelezen hebben, denken dat Stoner een triest en slecht leven had. Volgens mij had hij een bijzonder goed leven. Zijn leven was beter dan dat van de meeste mensen - absoluut. Hij was bezig met datgene waarmee hij bezig wilde zijn, hij had enige aanleg voor wat hij deed, hij had een zekere mate van inzicht in het belang van de zaak die hij vervulde[...]'

Het boek raakte mij op allerlei vlakken. Er was de 'wat als vraag'. Wat als hij gewoon als boerenpummel op de boerderij was blijven leven? Zijn verwachtingen van het leven laag had gehouden? Maakt de jacht op geluk per definitie ongelukkig? Wat als hij niet door de letteren was gegrepen? Wat als hij niet verliefd was geworden op Edith? Etcetera etcetera...
Daarnaast was er het machteloze gevoel dat ik als lezer vanaf de zijlijn kreeg. "Neem je leven in handen!" wilde ik roepen. En af en toe verraste hij me, wanneer ik bijna niet meer durfde te hopen.
En als laatste was er de tomeloze passie voor de literatuur, die zijn leven zin en vervulling gaf, waarmee hij anderen inspireerde en die van de pagina's afspatte.

Een mooie reminder.
Daarom las ik en hierom lees ik.

John Williams loved the study of literature. In a 1985 interview he was asked, "And literature is written to be entertaining?" to which he replied emphatically, "Absolutely. My God, to read without joy is stupid."